Aby odpowiedzieć na to pytanie należy zrozumieć psychologiczną sytuację dziecka porzuconego, które doświadczyło w swoim życiu zmiennej opieki (przejście z rodziny biologicznej do pieczy zastępczej, a następnie do rodziny adopcyjnej). Badacze zwracają uwagę na zależność pomiędzy rozwojem tożsamości a przywiązaniem. Dzieci, które trafiają do rodzin adopcyjnych są w dużym ryzyku posiadania pozabezpiecznego stylu przywiązania. Oznacza to, że trudności w zakresie przywiązania będą kształtowały ich tożsamość, czyli myślenie o sobie, motywację, planowanie przyszłości, poczucie godności. W rodzicielstwie adopcyjnym rolą rodziców jest korekta stylu przywiązania, zbliżanie się w relacji z przyjętym dzieckiem do stylu bezpiecznego poprzez adekwatne reakcje prowadzące do regulacji dziecka, które dają szansę na rozwój prawidłowej tożsamości. Ułatwi to młodemu człowiekowi znalezienie odpowiedzi na podstawowe pytania, na które dzieci porzucone muszą znaleźć odpowiedź, aby ukształtować prawidłową tożsamość, czyli: kim jestem? dlaczego jestem adoptowany?
Kolejną ważną kwestią w kontekście zrozumienia adoptowanego nastolatka jest fakt, iż pomimo że z prawnego punktu widzenia adopcja zrywa więzi między dzieckiem,
a rodziną biologiczną, to z psychologicznej perspektywy osoba adoptowana funkcjonuje nadal w specyficznym układzie stosunków rodzinnych, który tworzą relacje z rodziną adopcyjną oraz relacje z rodziną biologiczną. Młody, adoptowany człowiek uwikłany jest
w dwa systemy rodzinne. Zgodnie z założeniem systemowego podejścia do rodziny, osoby nieobecne w rodzinie (w tym przypadku rodzina biologiczna) mają również wpływ na funkcjonowanie całego sytemu. Adoptowany adolescent w tym czasie dokonuje próby oceny rodziców biologicznych jak i rodziców adopcyjnych. Nawet jeśli nie ma on żadnego kontaktu z rodzicami biologicznymi, to stosunek do nich ma istotne znaczenie w kształtowaniu się relacji w rodzinie adopcyjnej oraz tożsamości nastolatka. Pojawia się wówczas szereg pytań (niekoniecznie wypowiedzianych) tj.: czy/dlaczego rodzice biologiczni mnie nie chcieli?, czy tęsknią za mną? czy jestem/będę podobny do rodziców? czy mógłbym ich pokochać? kim bym był gdybym nie był adoptowany? itp. Może się pojawić niepewność związana
z wyglądem fizycznym, który dla młodej osoby kształtującej swoją cielesność jest istotny. Fakt, że młody człowiek nie jest podobny – fizycznie – do swoich rodziców adopcyjnych może odczuwać jako brak przynależności do tej rodziny.
Połączenie pojawiającej się niepewności u nastolatka z poczuciem winy przy braku odpowiedniego wsparcia rodziców adopcyjnych może prowadzić do tzw. zamętu tożsamościowego. Adoptowany nastolatek nieumiejący określić kim jest, niepotrafiący poukładać swojej historii życiowej i odnaleźć adekwatnego stosunku do niej, popada w stan uniemożliwiający jego dalszy rozwój i wyjście z kryzysu tożsamościowego. Pojawia się wówczas poczucie utraty własnych możliwości i utraty wiary w ludzi. Stan taki często wyraża się ogólnym spowolnieniem i brakiem motywacji oraz chęci do działania. Nierzadkie są stany depresyjne, a także myśli i próby samobójcze spowodowane przede wszystkim problemami z tożsamością. Poziom lęków społecznych i niepewności w relacjach z ludźmi wzrasta i bywa kompensowany przesadnym demonstrowaniem siły, swobody i nonszalancji. Imprezowanie, swoboda erotyczna, używki stają się powszechnie wykorzystywanym sposobem przeżywania i radzenia sobie na tym nowym etapie.
Istotne jest zrozumienie faktu, że zachowania ryzykowne, które pojawiają się
w okresie dojrzewania i przybierają formę destruktywną i nasilającą się mogą wynikać
z występowania w życiu nastolatka niekorzystnych doświadczeń stresujących (np. niezaspokojenie potrzeb, konfliktów w rodzinie) jak i również doświadczeń traumatycznych
w historii życia dziecka, jakich nie brakuje u osoby adoptowanej. W kwestii doboru odpowiednich form pomocy młodemu człowiekowi nie wystarczy samo stwierdzenie faktu występowania zachowania ryzykownego np. spożywania alkoholu, lecz należy również określić z jakiego powodu to robi.
W związku z powyższym, rozumienie perspektywy dziecka ma tu ogromne znaczenie. Rodzice powinni w tym okresie przede wszystkim starać się zrozumieć nastolatka, nie rezygnując jednak z wytyczania granic, egzekwowania obowiązków i wymagań. Co konkretnie znaczy „zrozumieć”? Rozumieć, to znaczy przede wszystkim nie odbierać lękowo jego zachowań oraz trudności i nie interpretować ich przeciwko sobie - nie obrażać się, że zadaje pytania dotyczące rodziców biologicznych i odczuwa chęć ich poznania, że poddaje
w wątpliwość sens adopcji i zaprzecza więzi z rodzicami adopcyjnymi. W okresie dorastania nastolatek skrupulatnie zaczyna rozróżniać o czym można rozmawiać z rodzicami, a o czym
z rówieśnikami. Nie bez przyczyny młodzi ludzie szukają edukacji seksualnej w Internecie
i wśród rówieśników, skoro temat seksu często jest w rodzinie tematem „tabu”, a rodzice nie umieją o nim rozmawiać. Gdy rodzice natomiast chcą z nastolatkiem przeprowadzić tzw. „poważną rozmowę”, często kończy się ona moralizującym monologiem i oceną. Ważne jest, aby poruszany przez nastolatka temat adopcji i jego historii nie powodował u rodziców niepewności a był tematem otwartej rozmowy. Należy pamiętać, że rodzice adopcyjni pomimo pozorów są nadal bardzo potrzebni i „chciani”. Nie dajmy się zwieść! Im trudnej dla nas zachowuje się nasze dziecko, tym bardziej potrzebuje naszego wsparcia w postaci wysłuchania, zrozumienia, a tym bardziej potrzebuje naszej obecności w jego życiu.
W tym specyficznym czasie więź pomiędzy młodym człowiekiem a opiekunami nie słabnie, lecz się zmienia. Zawsze będą oni osobami znaczącymi i pozostaną punktem odniesienia, jeśli relacja będzie oparta na zrozumieniu i akceptacji. To po stronie rodziców adopcyjnych leży zadanie zbudowania takiej więzi z dzieckiem. Dorastający człowiek potrzebuje rozmowy z opiekunami, w której czuje się usłyszany, dostrzeżony i zrozumiany. Warto uczyć się budować na nowo kontakt i relację z już nie dzieckiem, a jeszcze nie dorosłym człowiekiem.
Przejawy oporu, krytycyzmu, a nawet buntu nastolatka przybierają często irytującą, gwałtowną, niepokojącą, a nawet groźną formę. Czas ten bywa bardzo trudny i wymaga od rodziców „dorastania” razem z dzieckiem i dostrzegania jego perspektywy. Istotne jest, aby zachowania ryzykowne, które pojawiają się na tym etapie były przejściowe i nie stanowiły trwałego rozwiązania problemów, a tym samym nie prowadziły w przyszłości do uzależnień
i innych form niedostosowania społecznego. Dlatego ważna w tym czasie jest edukacja profilaktyczna i prozdrowotna dzieci i młodzieży. Pomocne dla rodziców może być ciągłe podnoszenie własnych kompetencji rodzicielskich czy korzystanie z różnych form pomocy,
w tym wsparcia w ośrodku adopcyjnym.
Bibliografia:
- Brzezińska, A., Piotrowski, K., Wojciechowska, J., Ziółkowska B.,(2014). Późna faza dorastania t. 6. Warszawa. IBE.
- Erikson, E.H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Gutowska A., (2008). Rodzicielstwo adopcyjne. Wybrane aspekty funkcjonowania rodzin adopcyjnych. Lublin. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- Iniewicz, G.,(2008).Więzi rodzinne z perspektywy teorii przywiązania (2008) w: Koncepcja przywiązania. Od teorii do praktyki klinicznej, red. B. Józefik, G. Iniewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków.
- Jankowiak, B., & Wojtynkiewicz, E. (2018). Kształtowanie się tożsamości w okresie adolescencji
a podejmowanie zachowań ryzykownych w obszarze używania alkoholu przez młodzież. Studia Edukacyjne, (48), 169-185. - Jansen, F., Nut, E., (2014). Mózg nastolatka. Wydawnictwo AB. Warszawa 2014.
- Kalus, A. (2020). Obraz relacji rodzinnych u adoptowanych adolescentów.
w: Rodzicielstwo i różne jego oblicza. red. Brągiel Józefa, Górnicka Beata, Uniwersytet Opolski, 17-28. - Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2013). Psychologia dorastania. Zmiany rozwojowe
w dobie globalizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN. - Obuchowska, I. (1996). Drogi dorastania. WSiP.
Opracowała Sabina Paterek
Pedagog w Ośrodku Adopcyjnym w Rzeszowie